درجی: دریچه‌ای رو به فرهنگ، زبان، مردم و خاک طالقان

درجی، به طالقانی یعنی: دریچه سقفی خانه‌های قدیمی که رو به نور و هوای تازه باز می‌شد و نقش پررنگی در معماری، فرهنگ، افسانه‌ها و مراسمهای طالقانی دارد.

درجی: دریچه‌ای رو به فرهنگ، زبان، مردم و خاک طالقان

درجی، به طالقانی یعنی: دریچه سقفی خانه‌های قدیمی که رو به نور و هوای تازه باز می‌شد و نقش پررنگی در معماری، فرهنگ، افسانه‌ها و مراسمهای طالقانی دارد.

درجی: دریچه‌ای رو به فرهنگ، زبان، مردم و خاک طالقان

دوست عزیز سلام

طالقان، ولایتی اصیل و ریشه دار، با مردمانی نجیب و آرام و فرهیخته و فرهنگی غنی و ناب و بی‌بدیل است.
از نظر جغرافیایی، طالقان را نگین رشته کوه‌های البرز می‌دانند. دیاری محصور در کوه‌های جنوبی مازندران و گیلان، همسایه با کرج و الموتِ قزوین. با فاصله 166 کیلومتری از تهرانِ پایتخت.

این دیار، 86 پارچه آبادی دارد که برخی از روستاهای آن، به دلایل فرهنگی (مثل: روستای اورازان - زادگاه جلال آل احمد که کتابی هم به همین نام دارد) سیاسی مذهبی (مثل: روستای گلیرد - زادگاه آیت الله طالقانی، جاذبه‌های توریستی (مثل: روستای کرکبود - آبشار کرکبود و روستاهای حاشیه سد طالقان) و دلایل دیگر، آوازه‌ای جهانی دارند.
همچنین یکی از مرموزترین روستاهای ایران که به "ایستا" معروف است و در خود طالقان به "ترک آباد" شهرت دارد، در آن واقع شده است.

امّا بیشترین شهرت طالقان، مربوط به مفاخر و بزرگان آن است. از ابوذر زمان (آیت‌الله سید محمود طالقانی) و نویسنده خسی در میقات (مرحوم جلال آل احمد) گرفته تا شهید تیمسار فلاحی، دکتر حشمت، درویش خانِ اهل موسیقی و زنده یاد مریم میرزاخانی که مشتی است نمونه‌ی خروار در ذکر مفاخر و بزرگان طالقان.

ناحیه طالقان، زیستگاه حیات وحش وگونه‌های متنوع گیاهی است که واجد ارزش‌های تفرجگاهی هستند.
طالقان به غیر از آثار ارزشمند طبیعی که درخود جای داده‌است، اماکن زیارتی و تاریخی ارزشمندی نیز دارد که بر جاذبه‌های آن می‌افزایند.

زبان مردم طالقان از ریشه های فارسی - تاتی است.
ما در اینجا گرد هم جمع شده‌ایم تا طالقان خود را بهتر شناخته و در جهت احیای فرهنگ و زبان خود گام برداریم.

تمام تلاش و همت ما بر این است که زبان و فرهنگ و خاک طالقان عزیزمان، از هر گزند و آسیب، محفوظ بماند.

خُجیره هم زبانان، البرزیانِ نازنین، شمایی قدم مایی چُشمی سر.
به خودمانی زبان گپ بَزنیم تا ماندگار بُمانه.


برای ارتباط با ما
از طریق ایمیل به آدرس taleghanidarji@gmail.com مکاتبه کنید.

طبقه بندی موضوعی
بایگانی

۳ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «معرفت» ثبت شده است

نفرین - قسمت دوم

دوشنبه, ۱۹ آبان ۱۳۹۹، ۰۸:۵۶ ق.ظ

در قسمت قبل، تعدادی از ناسزاها و نفرین‌ها را با هم مرور کردیم. نکته مهم در آن بود که این نفرین‌ها بسیار تند و شدید هستند و استفاده از آنها چه به صورت جدی یا شوخی، کارِ درستی نیست.

اما گاهی در مکالمات، وضعی پیش می‌آید که ناچار بایست یک واژه ناسزاگونه به کار برد تا به قول معروف، دلِ آدم خنک شود یا حرصش خالی گردد و حتی لُبِّ مطلب رسانده شود.

گویشِ طالقانی ما برای این وضعیت، راه چاره‌ای دارد که بسیار هوشمندانه و ظریف است: استفاده از واژگان به ظاهر بد و بیراه گونه که وقتی با نَهیب گفته می‌شوند، حرص آدمی را خالی می‌کنند اما در باطن و معنا، دعایی و خیرخواهانه هستند.

بعضی از این واژگان عبارتند از:  

  • پی‌یَر صلواتی: معنای آن واضح است: پدر صلواتی.
  • سَرِ خور: یعنی کسی که سر دیگران را می‌خورد که کنایه‌ایست از آدمی که عمر دراز دارد و مرگِ بقیه را می‌بیند. پس اطلاقِ سرِ خور به یک فرد یعنی آرزوی دراز بودن عمر او را داشتن.
  • جوان نَمُرد و ذلیل نَمُرد: یعنی الهی در جوانی نمیری و عمرِ طولانی کنی و به پیری برسی. یا در ذلت و خواری نمیری.
  • خاک سَرِ مُرده: به جای گفتنِ خاک سرِ خودت از خاک سَرِ مرده استفاده می‌کنند. چون به هرحال خاک بر سر مرده‌ها هست و اتفاقاً همین خاک، مأمن و پناهگاهی برای اموات است برای در امان ماندن از آسیب‌هایی نظیر حمله حیوانات وحشی، پس ناسزایی برای مرده‌ها محسوب نمی‌شود.
  • تَش به کَله: توجه کنید که کَله به معنایِ اجاق سنگی است نه کَلّه به معنایِ سر. کَله‌ی تَش دار و روشن در طالقانی، استعاره‌ایست به جریان داشتنِ زندگی در یک خانه و سر و سامان داشتن اهلِ آن خانه، چیزی شبیه چراغ روشن. پس تَش به کَله یعنی الهی که زندگی‌ات رونق داشته باشد و خودت سروسامان داشته باشی.

آرزوی داشتن همسر و فرزند و کار و رونقِ زندگی، همگی در این اصطلاح مُستَتِر است. اصطلاح قشنگی است، خیلی از آن استفاده کنید.

  • روحُتی کَک بَسوجه: کَک موجود آزاردهنده‌ایست و کَکِ روح هم یعنی آنچه باعث آزارِ روح و روان توست. پس روحُتی کَک بَسوجه یعنی آرزویِ از بین رفتنِ آنچه روانِ تو را می‌آزارد.

 

در آخر اینکه: با هم مهربان و مودب و در حق هم، مُنصف، مُنعطف و خیرخواه باشیم

 

تهیه کننده: سیده مریم قادری

تصویر اصلی کارتون از: خبرآنلاین

 

۰ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۱۹ آبان ۹۹ ، ۰۸:۵۶
درجی طالقانی

نفرین - قسمت اول

يكشنبه, ۱۸ آبان ۱۳۹۹، ۱۱:۵۸ ق.ظ

نفرین‌ها و ناسزاهایِ بدخواهانه، قسمت مهمی از یک زبان هستند که بازتاب روح و خصلت درونی مردمانِ صاحب آن زبانند. مثلاً در یک زبانی که نفرین‌ها برپایه مسائل اقتصادی است، نشانگر آن است که مردم آن دیار، به مادیات اهمیت زیادی می‌دهند.

زبان گویشی طالقانی نیز خالی از این ناسزاها نیست هرچند که استفاده از آنها، رواجِ زیادی ندارد و در مواردی محدود، می‌توان آنها را شنید که در بسیاری از این موارد هم، کاربرد ناسزاها، جنبه طنز و شوخی دارد و جدیتی بدخواهانه در آن، موجود نمی‌باشد.

پایه اصلی نفرین‌های زبانِ طالقانی، مرگ خواهی است و این نشان می‌دهد که مردمانِ دیارِ طالقان، به مسأله حیات و زندگی، نگاهِ مثبتی دارند و زندگی در نظر ایشان، ارزشمند و قابل احترام است.

 

 

در ادامه چند واژه متداول از این دسته واژگان را با هم بررسی می‌کنیم. ضمیر مورد استفاده ما در این متن، برای این ناسزاها تماماً سوم شخص است و نیتمان رسیدن این ناسزاها به روحِ گور به گوره صدّام، قاتل و شریکِ قتلِ هزاران لاله به خون خفته میهن‌مان است!

  • لَته سَر بَشورُن یا تخته‌ای سَر بَشورُن: یعنی الهی روی سنگ یا تخته مرده شور خانه شسته شود!
  • دل درد بمُرد یا دردِ سَر بمُرد: یعنی الهی از دردِ دل یا سر بمیرد!
  • یِتیم بُماند: یعنی یتیم و بی‌کس و کار شدن.
  • خانه خـَُراب: یعنی الهی خانه و سامان او ویران شود.
  • کوفه گَرده یا وِی‌ران گَرده: وقتی به مکان یا خانه‌ای این دو اصطلاح را بگویند، یعنی آرزو کردند که این مکان یا خانه، خراب و ویران شود!
  • وَراکوئی یا پَساکوئی: یعنی الهی وَر بیُفتی صدام (از بین بروی) یا پَس بیُفتی صدام (بمیری)!
  • جِزلاغ گرده: یعنی الهی بسوزد (هم سوختن ظاهری و هم سوختن دل و روح) که معادل فارسی آن: جِزّ جگر زدن است!
  • کفن کُلاه یا کفن ریش: یعنی الهی کُلاه (که بیشتر استعاره از سَر است) یا ریش او را در کفن کنند! البته «کفن کُلاه» می‌تواند به معنای درخواست تمام شدن اقتدار و سرافرازی یک فرد نیز باشد. به عبارتی دیگر الهی از اعتبار و بزرگی بیفتد!
  • تَش بیگیته ریش یا تَش بیگیته کُلاه یا تَش بیگیته دامان: یعنی الهی آتش به ریش یا کلاه یا دامان کسی بیفتد! که می‌تواند کنایه از در جهنم سوختن آن آدم باشد!
  • روحُش تَشاگیره: الهی روح و روانش آتش بگیرد! می‌تواند هم به فرد مُرده و هم زنده اِطلاق شود.
  • لال بُمُرد: الهی لال بمیرد و حتی امکانِ ناله کردن یا صحبت (نصیحت و وصیت) در زمانِ مردن را نداشته باشد!
  • پیچه بخورد:

توضیح: قدیم‌ها در مراسم کفن و دفن، لقمه‌هایی که یا نان و پنیر بود یا نان و حلوا، آماده می‌کردند و به کسانی که برای تشییع آمده بودند، می‌دادند. چیزی شبیه حلوایِ پیش خاک خیراتی، که به این لقمه‌ها «پیچه» می‌گفتند.

پس پیچه بخورد یعنی الهی خیراتیِ مردنش را بخورند.

معادل فارسی آن: الهی حلواشو بخورند!

  • گُلِ کَت: یعنی در گِل افتاده! که همان استعاره از در خاکِ گور شدن است.

گاهی در ابتدای این اصطلاح، واژه نام یا جان هم آورده می‌شود. «نام گُل کَت» یا «جان گُل کَت» یعنی اسمت را رویِ گِل و شُل بنویسند که باز هم به معنایِ همان درخواست در گور شدن فرد است.

  • خاکان سَرُش یا حِصیران سَرُش: یعنی الهی خاک بر سرش که می‌تواند هم درخواستِ بچارگی و هم درخواستِ مردنِ کسی باشد. چون خاک بر سَر شدن، در مقیاس کوچک، بدبخت شدن است و در مقیاس بزرگتر و جدی‌تر، همان مُردن.
  • نَنُش بمیره یا آقاش بمیره یا وَچّـُش (یالُش) بمیره: این دیگه خیلی نفرین تندیه. معناش هم واضحه، درخواست مردن عزیزانِ یک نفر را کردن!
  • دربَسته یا در پیش کُورد:

توضیح: درِ خانه‌ای که همه اعضای آن بسته شده و وارثی ندارد، همیشه بسته خواهد ماند و مخروبه خواهد شد.

پس این اصطلاح به معنای آن است که الهی در خانه‌شان بسته بماند و همه اعضای خانواده‌اش بمیرند!

توضیح دوم: گاهی به ادامه این اصطلاح یک کلمه «کُته» به معنایِ توله‌ی حیوانات هم اضافه و می‌شود: «دربسته‌ای کُته» یعنی بچه آن خانه‌ای که همه اعضای آن مرده‌اند. چون واژه «کُته» خود خطاب بسیار نامودبانه‌ای به یک انسان است، این ناسزا در اوجِ بدخواهی و تحقیر یک آدم قرار می‌گیرد. خواهش می‌کنیم هیچوقت از آن استفاده نکنید.

 

    ادامه دارد...

با سپاس از آقای فرامرز عقبایی، اهل روستای گزینان طالقان

تهیه کننده: سیده مریم قادری

عکسِ اصلی کارتون از: آقای محمد علی رجبی - تسنیم

_________________________________

نظرات دوستان:

mail خانم زری مهرانی (از روستایِ مهران) نوشتند:

چند تا نفرین به گویش مهران براتون بگم

  • پیش‌تر مرده جیت تر شی
  • نوم گل کت
  • لتی سر بشورن
  • روحش بسوجه
  • یا تش بیته روح
  • کفن دپیت

البته شبیه به هم هستند در معنا و فقط شاید کمی در تلفظ متفاوت باشند.

 

mail  آقای شهرام صادقیان (از شهرک طالقان) اضافه کردند اصطلاحات زیر را:

  • کمر بیل بُخورد
  • اُشنامَه دوکورد (به معنایِ مرده شورش را ببرند)
  • مُرده شور بَبُرد
  • در بدر بُماند
  • جان سروُشت بُماند (به معنای اجل بَرسی)
  • پَر پَر بَزونی
  • شب غریبَ تو بُخوروم
  • گور بگور گردی
  • اُجاق کور بُمانی
  • سیفید چُشم
  • عُزراییل بَبُردی
  • ییتیم ییسیر بُمانی

همچنین برخی دیگر از طالقانی نفرینان:

  • خِیر نِی‌نی
  • گور به گور گردی
  • بُلا بیگیری
  • سیا بَخت گردی
  • زیمینَ گرم باخوری
  • نَفَسُت یا جانُت درآ
  • بی پی‌یَر بُمانی
  • کفنُت کُنون
  • لالِ تُک بُمانی

 

mail  خانم مهری بهزادی (از روستای وِشته) هم به اصطلاح  بَلمِ ریش اشاره کرده‌اند.

 

mail  استاد فرشید فلاحی (از روستای کولَج) تکمیل کردند با اصطلاحات زیر:

 

با سپاس از تمامی عزیزان همراه

۰ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۱۸ آبان ۹۹ ، ۱۱:۵۸
درجی طالقانی

از علم و ثروت بهتر

سه شنبه, ۱ تیر ۱۳۹۵، ۱۲:۵۶ ب.ظ

یادُش بخیر، یه روز که میخواستم مدرسه ای بَ انشا بِنویسُم، گته ننه دِ بپرسیم:
ننه جان، علم بهتره یا ثروت؟
یه نگاه به طاقچه ای سر بنگت و گت آقامی عکسه با محبت نگاه کُرد و بگوت:
بَبه جان... آقاتان که هیچکدامشه نُداشت
ولی باوُر کن، یه ذَراک معرفت، همه شان دِ بِیتره!

✍ متن و انتخاب عکس: سیده مریم قادری، از روستای اورازان
با صدای: سیدسحر سیدعلیخانی، از روستای سنگبُن (به صورت صوت تلگرامی در کانال موجود است.)
گروه تولید محتوای درجی



مُن فقط خوش دارُم که وقتی همه ای دَس دِ کلافه گردیَم
یه گوشاک بنیشُم و تی یی قشنگه گیسانو ببافم...

۰ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۰۱ تیر ۹۵ ، ۱۲:۵۶
درجی طالقانی