چند رسم قدیمی در مورد زایمان و تولد نوزاد
عکس از بانو زینب سادات موسوی
رسم اذان گفتن: معمولاً رسم بود که بعد از تولد نوزاد، مردِ خانه به رویِ پشتِ بام اذان بگوید. همچنین اگر فرآیند زایمان به مراحل سختی می‌رسید، برای استعانت از خدای متعال و طلب رحمت، هم اذان می‌گفتند. بعد از تولد نوزاد هم، رسمِ اسلامیِ اذان و اقامه در گوش راست و چپ نوزاد، اجرا می‌شد.
رسم طبل کوبی: خیلی قدیمها برای دور کردن آل از خانه زنِ زائو، بر روی پشتِ بام، طبل یا دُهل یا تشت می‌کوفتند.
صدقه و نذر: اگر زنی سخت می‌زایید، به هنگام درد کشیدن، نذر می‌کرد که به اندازه مثلاً وزنِ موهایِ نوزادش، طلا یا نقره صدقه دهد. همچنین معمولاً زیر بسترِ زائو مقداری پول می‌گذاشتند که به هنگام دنیا آمدن نوزاد، صدقه دهند.
برداشتنِ سق با تربت: بعد از دنیا آمدن نوزاد، قابله انگشت خود را داخل تربت امام حسین می‌زد و داخل دهان نوزاد می‌گذاشت تا به‌عبارتی سَق یا کام او را با تربت برداشته باشد.
ختنه یا سوراخ کردن گوش: در بعضی مناطق رسم بود که به محض دنیا آمدن نوزاد، اگر پسر بود، او را ختنه و اگر دختر بود، گوشش را سوراخ می‌کردند. هرچند معمولاً در طالقان، ختنه کردن نوزاد به تعویق می‌افتاد و با برپایی مراسم مفصل‌تر «ختنه سوران» همراه بود.
شیر آغوز یا ماک: اولین شیر بعد از زایمان را آغوز می‌گویند که شیری بسیار چرب و پر قدرت است. اما در گذشته، برخی معتقد بودند که نباید نوزاد را با شیرِ آغوز تغذیه کرد. لذا تا 3 روز اولِ تولد، به وی شیر نمی‌دادند و از کره، بارهنگ و شیرخشت استفاده می‌کردند.
اسفند دود و تیکه آهن: بعد از به دنیا آمدن نوزاد، بساط اسفند دود برپا می‌شد. هر وقت هم کسی به دیدن نوزاد می‌آمد، دود کردن اسفند را مجدد برقرار می‌کردند. همچنین برای جلوگیری از سرقت نوزاد توسط آل! یک قطعه کوچک آهنی کنار مادر و نوزاد می‌گذاشتند.
چله بُر، چشم نظر و نان و نمک: از جمله چیزهای دیگری که برای نوزاد و زائو می‌گذاشتند، نخی معمولاً از جنس ابریشم بود که یک زن پاک نهاد و دست سبک، بر آن چهل گره زده و صلوات و دعا می‌خواند. چشم نظر، آویز وَاِن‌یکاد و تکه ای نان و نمک پیچیده شده داخل یک پارچه کوچک نیز از جمله چیزهایی بود که به سبب دفع زخم چشم و نحوست به نوزاد می‌بستند.
قرص کمر: قرص کمر ماده‌ای گیاهی و ساخته دستِ عطاران قدیمی است که قابله بعد از دنیا آمدن نوزاد، چند تا از آن را می‌کوبید و با گفتن ان‌شاءالله بعدی دختر یا پسر باشه (بسته به جنسیت نوزاد) به کمر زائو می‌بست تا مسکن درد وی باشد.
نامگذاری و مراسم آشِ شیشه: روز ششم تولد نوزاد، بزرگان جمع می‌شدند و نامی را از بین نام‌های پیشنهاد شده از لایِ قرآن بیرون کشیده و بر روی نوزاد می‌گذاشتند. در طالقان که اکثراً اسامی مذهبی، نام‌های اصیل ایرانی یا اسم‌های مرتبط با طبیعت (مثلاً اسامی گل برای دخترها) انتخاب می‌شد. پذیرایی این مراسم با آش بود که به آن آشِ شیشه می‌گفتند.
عقیقه: روز هفتم تولد نوزاد، برای وی گوسفندی را عقیقه می‌کردند و از گوشتِ طبخ شده به همسایه‌ها و خویشاندان هدیه می‌کردند. همچنین قسمت اعظمی از گوسفند عقیقه، سهمِ قابله بود اما پدر و مادر نوزاد از آن نمی‌خوردند. (رسمی اسلامی)
حمام زایمان: بعد از گذشت ده روز از تولد نوزاد (و گاهی اوقات حتی تا چهل روز بعد از تولد، در مواقع زمستان و سرما) مادر و نوزاد را به حمام می‌بردند و مراسم حمام زایمان می‌گرفتند. در حمام، حمامی از زائو با تخم مرغ نیمبند و عسل و از دیگر همراهان با شربت و شیرینی که خانواده زائو آورده بودند، پذیرایی می‌کرد و انعام می‌گرفت.
همچنین رسم بود بر روی سر نوزاد و مادر، با کاسه چهل کلید، چهل بار آب بریزند و صلوات بفرستند تا اجنه، نیروهای شیاطین و چشم زخم‌ها از آنها دور شود و در کارشان چله نیُفتد.
