کدخدا و کدخدامنشی
کدخدا در دهات، همان ریش سفید بَه که در کارها مردم َ راهنمایی و اختلاف نظر ها رَ حل و فصل می کُرد، جهت عمران و آبادانی ده تلاش می کُرد و حرفشی سر، کسی حرف نمیزَه. فلسفه داشتن کدخدا، به مدیریت و سرپرستی جمعیت انسانی مربوط میگردی اما بعدها برخی از قدرتشان و اعتماد مردم سوء استفاده کُردُن و دست به ظلم و قلدری بِیزیَن.
کدخدا یا کتخدا به معنی بزرگِ ده و محله و یا صاحب و بزرگ خانه که معنی شوهر و مرد زندار دی میبو که همون اولی مورد بحث مایه. کد خدا منشی هم مثل کدخدا رفتار کُردُنه و هم معنی کمک به کار حل اختلاف به کدخدایه و هم ادای کدخدا رِ دُرُردُن معنی مینُن. مثلاً کسی که زیاد تو کار کسی دخالت کنه و دستور بدی، میگن کدخدا منشی درُدیه.
فارس زبانان غالبا میگن: ده، روستا، آبادی، محله اما این ترکان میگن: کد یا کت، حالا دقیقاً معلوم نی این کد از زبان آذری وارد فارسی گردیه یا از زبان فارسی به آذری، در هر صورت کدخدا معنای لفظیش میبو: خدای آبادی. (خودآی: خودش بیامیه.)
ضرب المثلهای زیادی درباره کدخدا بوگوتینه من جمله:
وقتی همه کدخدا باشن، ده ویران میبو. این ضرب المثل درباره کسایی میگوتُن که با دخالت بیجا، باعث خرابی کاران میگردیَن. که در نکوهش همان کدخدا مَنشی بَه.
یه ضرب المثل دی بَه که میگُتُن: کَسو کدخدا گَرَستی (کسو = لاک پشت) به این معنا که فرد بی لیاقتی به پست و مقام مهمی رسیده.
یا میگُتُن: کدخدارو بِین، ده رو بچاپ.
یارو رَ ده راه نمیدان، سراغ کدخدای خانه رَ میگیت.
امیرنانیان یادشانه، یه مردک از طرف کدخدا انتخاب گرستی بَه، میگوتُنُش: پاکار. پاکار، معاونِ کدخدا بَه. تمام مردم اون دِه میتَرسیَن، یه جورایی اون موقع بعد کدخدا همه کاره بَه. مردم میخواستن بُشُن واش بیچینن، میوه بیچینن، حتماً باید پاکار اجازه میدا یا یه روزه انتخاب میکرد، میگُت اون روز همه بشُن مثلاً فلان جایی واشه بچینن.
قدیمان کدخدایان، حکومتی میکردُن خودشانی بَه. اون قدیمان که بیشتر ارباب رعیتی بَه، بیچاره مردمان چندی اذیت میگرستُن. اورازان دی تعریف مینُن یه ارباب داشت، سر سیاهِ زُمُستان، مردمه یه گونی آرد قرض هامیدا، تابُستان، هفت تا کیسه پَس میگیت، اندی پشت سرش ناله نفرین بَه. بعد بیچاره مردمان، چون نزول قرضشان زیاد بَه، هر سال زُمُستان، باز به بیچارگی میرسیَن و ناچار قرض میگیتُن و از این چاهی که ارباب اوشانی به دُرُست کُردی بَه، هیچوقت رهایی نُداشتُن.
البته همیشه وجود کدخدا شر نبه، گاهی بعنوان داور، دهی میان، انجام وظیفه میکُرد. چون مشکلات ده زیاد بَه، جدای از اینکه با هم خوش بیَن، دعواشان دی زیاد بَه. ویشتر دی سرِ ملک و املاک یا زمینانی واش بِچیَن و اینکه تی یی مال دَکتیه ای مینی زیمین و این چیزان، وقتیَم که دعوا میکُردُن، همون صحرایی میان، همدیگره با داس و کاچ میزییَن و بعد، خونین و مالین میامیَن کدخدایی وَر. کدخدا دی اوشانی کاره یه جوری حل میکُردکه کارشان به شکایت پاسگاه و دادگاه نکشه . کلاً کدخدایان علاقه ای به حضور نیروهای دولتی در خودشانی قلمرو نُداشتُن و آنه مایه ی کم شدن قدرت و نفوذ خودشان میدانستن.
خیلی ازکدخداهایی که انتخاب میگردیَن، خودشان چوزَن ده بیَن، چو زن کسی ره میگُتن که قلدر بَه و همه دی او دِ میترسییَن. همین بَ که کدخدا خیلی از کارانِشِ با ترسی که مردم از او داشتُن، پیش میبرد.
کد خدا همه کاری میان دَبَه ، مثلا میاندارِ دسته های سینه زنی، اگه وَچه مَچه ای موقعِ سینه زنی شیطانی میکُرد، چویی همراه پیامیخوت وچانه. این هنر کدخدا بَه که در حضور او، کسی دست از پا خطا نیمیکُرد.
چوب دو سر طلا بشنُوستیَن؟ کدخدا یه جورایی چوبِ دو سر طلا بَه. چو او، رابط بین حکومت وقت با مردم آبادی بَه، همیشه فَش نثارش میگردی. یه ور حکومت دِ فَش میخورد که بی عرضه و فلان و بهمانه. اینور دِ دهی مردم، فَش هامیدان که خودشی هم دهیان و خودیان را ویل کُرده و حکومتی اوامرِ اجرا مینه.
حتی شنیده گرسته که در این رابطه مثلاً سرباز گیری، اون قدیم این بیچاره کدخدایان خیلی کوری بکشیَن. هم بازداشت گِردین، هم کتک بُخوردُن از سمت حکومت. هم مردم باهاشان لج کرده بیَن و دهی میان اذیتشان کردن.
خلاصه هر دهی یه کدخدای خوب میخواهه، یکی که بزرگ و ریش سفید مردم و از جنس خودشان باشه و با اوشان از سر لطف و مهربانی رفتار کنه. ایسه الان که این وَر افتاد گردیه و مردم کارشانُ به دادگاه و دولت میبرُن که چندان رضایتی دی درِش نی.
الهی که همه دهای طالقان در صلح و صفا و خوشی و احترام باشه.
با سپاس از گروه تولید محتوای درجی
کپی برداری از این متن تنها با ذکر منبع آن (کانال تلگرام/وبلاگ درجی) مجاز است.
این متن ارزشمند با صدای فرشید فلاحی تقدیم به شما (دریافت کنید)
