مثل شَهرو ساده و پاک، خانه‌مان جای صدا بَ
یه نمکدان و دو تا نان، میون سفره‌ی ما بَ
هرچی بُگذشت، ساده ماندیم، هنو دی مثلِ قدیمیم
اهل این آب و هواییم، مهمانِ همین گلیمیم
ایده گرفته از شعر آقای یغما گلرویی
عکس از: آقای منوچهر - گلیم هشتاد ساله بافتِ طالقان
گروه تولید محتوای درجی
از خاکیم و به خاک دی وِمیگردیم
رحلت از دنیا و داشتنِ زندگی اُخروی، از اساسی‌ترین باورهای مسلمانان است که مردم طالقان هم به آن اعتقاد راسخ دارند. به هرحال، مرگ، جزئی فراموش نشدنی و غیرقابل حذف از زندگی است. از این رو مراسم کفن و دفن در طالقانِ قدیم، خیلی خاص برگزار می‌شده است. رسومی که متأسفانه در حال فراموشی است. در این مقال و مجال، سعی داریم مروری داشته باشیم بر این آداب و رسوم قدیمی، ضمن آنکه آرزوی سلامتی و طول عمر برای همه عزیزانمان داریم.
متن به گویش طالقانی است.
اون موقان کو بلندگو و تُلفُن و تُلُگرام دَنُبَه، هر گاه ناغافُل اذانی صدا در میامه، خبر از فوت کسی هامیدا. مردم دَس بُکار میگردَن، به کمک هم قبر میکندون. طالقانی قَبران، قشنگ و گَته و دلبازه. یه اصطلاح دی دارُن که میگو: «قبر مرد تا دوش، قبر زن تا گوش» یعنی قبر مرد ر تا اندازه‌ی کتف یک مرد با قد معمولی می‌کَنُن و زنی قبر ر تا گوشش، یعنی جیرتر میشُن. آخه زُناکان همه جا باید قَهیم باشُن، حتی موقع مردن. این که زنی قبرِ گودتر میکندن، شاید به این خاطره که کفن دزد حالیش گرده زنانه نامی خاکه، غیرت کنه دی کفنی سراغ نشو. در واقع با خاک اون پایین، یه چیزی شبیه تابوت منتها جمع و جورتر میکنُن. آن گودی که ما از بالا مِینیم، پایین جمع و جور و تنگ هسته.
قدیمان غسالخانه کو دَنُبَه، معمولُاً میتَ یا در خانُشی حیاط میشوردون یا در روخانَه‌ای کُنار یا در مچُد. میتَ تخته سنگی رو میشوردون. اول با اِو و سُدر، دویّوم با اِو و کافور دستَ آخُور با خالی اِوْ. سپس اونه کفُن میکوردون. کفن که به آن «خلعتی» دی میگُتُن عبارت بَ از لُنگ، پیرهَن و سرتاسری که از پارچه نخی و معمولاً سیفید تهیه می‌گردی. اگه میت، زُن بَ یه مقنعه دی سَرش میکُردُون و یه پارچه دی دور کمر و سینه میبَستُن. بعد اگه میت بُرد یمانی که سوغات مکه بَ یا لباس احرام داشت، اونی همراه دی میپوشاندُن. مستحب بَ اوشانی که به فکر سفر آخرت بی‌یَن، از قبل روی کفن با زعفران و مُشک و گاهی با گِلِ تربت ایمام حسین، دعا، شهادتین یا جوشن کبیر می‌نوشتُن.
اگه تابوت داشتُن که چه بِیتَر، اگه دَنُبَه، یه نَمُد مینگَتون چَپَری رو و میتِ اونی همرا به قبروستان میبردون. میت با یه پارچه، شمط یا پتو پوشانده می‌گردی. اهالی دی با بوگوتونَ اذکار «لا الا الله محمد است رسول و علی ولی الله» او ر مشایعت میکُردُن. سپس اونی سریندان نُماز میت میخواندون و پس از تلقین اونَ قبری میان، هامینان. تمام میتان، رو به قبله می‌خُسُن، یعنی به پهلوی راست، در حالی که صورتشان رو به قبله هسته و پاهانشان سمت امام رضا. همه در یه حالت و یه جهت! بعد کفن میتِ پَس مینُن و صورتش دی مینگنُن خاکی سر.
رسمه میتی زیر بغلان چو مینگنُن. دو تا چو هسته هم قد که میگن «پَرِ بنی چو» که باید تازه دار دِ بکنن (بهتره چوب بید باشه) و روش آیه قرآن مینویسُن، بعد مینگنن میتی دو تا بازویی بغل. یه بار آبّام دِ سوال کوردُم چُبَه میتی بغلان چو مینگَنُن؟ بگوت شایُد نکیرَ مُنکُرَ اونی همرا بَزونه! اما آبّا شوخی می‌کورد. سنت اون دو ترکه چو، بنا به توصیه امامان هست که فرمودند باعث تأخیر و کاستن از عذاب میت میگرده و اُسمش جَریدَتین هست. در قسمت‌هایی از بدن میت دی پنبه میذاشتُن.
بعد نوبه «پس تلقین» می‌رسی. در هُنگام تلقین شخصی میت تَکان هامیدا. بعد سنگ میچینُن سرش تا به کله میرسه که روی میان گورَ با لانَه یا لَحنه (سنگ پهنی که لَحَد نام دارد. امروزه از بلوک سیمانی به‌جای آن استفاده می‌کنند) میپوشاندون و اونی رو رَ شُفته میریختون و با خاک قبر پُر میکوردون. بعد بالای مزار، یه سنگی هامینی‌یَن.
رسم بَ شب اول قبر اونی رو تَش میکوردون تا کفتاران قبر نُشکافون. میگوتُن گورکن و کفتار میا جنازه رِ در میوره تا باخوره، لذا تَش روشن میکُردُن تا جَک و جانور بَتَرسه. بعد، تا هفت شب، میتی بَ فانوس میوردُن و شب تا صبح، قبری سَر، فانوس روشُن میکُردُن.
در هنگام تدفین از مشایعت کنندگان با حلوا که که به آن «حلوای پیش خاک» میگوتُن و در چلک مییَشتون، پذیرایی میکُردُن. اوشان دی با قرائت فاتحه، سوره اخلاص و صلوات، خیراتِ پاسخ هامیدان.
شام غریب، ختم، هفت و چُلَه و سال مراسُمَ مخصوص به خود رَ داشت که در این مقال جا نیمیبو.
تصویری از امامزاده و مزار روستای اورازان. عکس از: محمدعلی نادعلی‌زاده - پایگاه خبری جماران
رسوم بعد از تدفین:
یکی از بهترین رسوم طالقانی بعد از تدفین، بردن «تَلِ کاسه» برای خانواده ی داغدار است. در اسلام مستحب است همسایگان و فامیل، تا سه روز برای خانواده عزادار غذا بفرستند. در طالقان این رسم اجرا می‌گردی، برخلاف الان که همه دِمیرجُن خانه متوفی و شام ناهار میمانن، در قدیم خانواده‌ی عزادار اصلاً غذا نمیپَت و همسادگان و آشُنایان اوشانیب غذا میبردُن که به این غذا میگُتُن: «تَلِ کاسه».
رسم بعدی، «سَر بتاشیَن» و اصلاح کُردُن بَ. در قدیم، بعدِ هفت، میشیَن صاحب عزایی خانه و او ر عزا دِ درمیوردُن. ولی الان بعدِ چهل، این کارِ مینُن. برای این کار، معمولاً زِنکانی بِ پارچه و حنا می‌بَرُن و مردکانی بِ پیرهن و اوشانی سرِ دی میتاشیَن و اصلاح میکُردُن.
بَد و بیراه‌های مرتبط:
لَتی سر بُشورد! کافورُت کُنُن! قُبله‌ای رو هاکِویی! کفن کورد! تخته‌ای سر دُکُرد! عزّات باخُرُن!
برخی باورها و حواشی مرتبط:
و آخر سخن:
قبل از به دنیا بیومیَن داخل آبیم. بعد وارد هوا می‌گردیم. بعد که بُمردیم میشیم خاکی بُن.
خدایا این چرخه آب و باد و خاک ر به آتش ختم ناکن. الهی آمین
همیشُک تنُتان ساق
مشارکت کنندگان در تهیه این متن:
آقایان شهرام صادقیان، پدرام سوداگری، مهدی رضاخانی، ابوالفضل یزدانی و خانم‌ها سیده فاطمه میرتقی و سیده مریم قادری
زیمین اون وقتی که وَرفَ کُلاچَ
هوا صافه ایچین پَرِ قُلاچَ
سُره دارانی سَر، چَهره می‌ریسه
خروسُک بانگ مینه، با ناز و ریزَه
آهای فصل بُهاره، مینی دُل بی قراره
تی‌یِی هوا رَ داره، تی‌یِی چُشم اُنتُظاره
سُفره رَ هاکَشین وقت نُهاره
تُماشا داره اون وقتی بُهاره
مُزه داره بُخوانی این ترانه
غُراب و بلبل و چوچُک می‌خوانه
آهای فصل بُهاره، زیمینان سبزه زاره
مینی دُل بی قراره، تی‌یِی هوا رَ داره
خواننده: امیر سیاوش پور (غرقی)
لطفاً برای گوش دادن به این آهنگ به کانال تلگرامی درجی مراجعه نمایید.
TaleghaniDarji
خاطرات قرنطینه
ایام عید و قرنطینه کرونا، تیلیویزیون تا میتانُست فیلم و سُریال پَخش میکُرد، ما دی از سر بیکاری، دسته جمع، تماشا میکُردیم.
یِگ روز فیلم «سرخ‌پوست» داشت. اونی میان، یه نمایی دَره که حیاط زندانِ نُشان میدی و آسُمانی کُنج دِ یه طیاره اوج مِیره. اینان به کُنار... چیزی که خیلی به چُشم میا و عینهو آونگِ اوزان، آدُمِ مَسخ و هیپنوتیزم مینه، آن دی یه طالُقانی آدُمه، زیمین این صحنه هَسته که یه گَته صحرائه اِچینه سبزِ مورت!
تا این صحنه بیامی، گَن‌نَنُم آن سر اتاق دِ بگوت: هیع بَباکُم... چه قَشِنگه این! اینه کُجه‌یه؟
بگوتُم: هِمین خودمانی ایران!
بگوت: نه... گُمان نمینُم، پالانُشان گو خارُجکیه!!
بگوتم: داستانِ فیلم برا زمان طاغوته، و اِلا ایرانیُن. حَلا چیِب تی‌یی بَ اَندی مُهمه که اینجه کُجه یِه؟
بگوت: آخه آن سبزه صحرایی میان، یه عالُم سبزی و تَره دَره. نُشانی‌شه پیدا کُنین بشیم بچینیم!!
یَهنی فیلم و سریال دی مِینُن، حواسشان باز به تَره و خیکشانه!
نقل خاطره و تنظیم پوستر: سیمرغ
یکی از غذاهای محلی و خیلی قدیمی طالقان که در روستاهای اورازان و اطراف وجود دارد و این روزها کمتر پخته میشود، اُجاره حلواست. البته حلوا بودن آن به این معنی نیست که شیرین و جزء شیرینی‌جات باشد. طالقانی‌ها علاوه بر حلواهای شیرین، به بعضی غذاها که حالت پوره دارد، حلوا می‌گویند. مثلاً دوپیازه در طالقان به سیبزینی حلوا مشهور است. این اُجاره حلوا هم خوراکی پوره مانند است که با هویج درست میشود. (به هویج در طالقان، اُجاره می‌گویند.)
مواد لازم:
طرز تهیه:
ابتدا سیر را سرخ و عدس شسته شده را به آن اضافه میکنیم. همین که پخت، هویج یا زردک را خُرد و با کمی آب، به آن اضافه میکنیم. توجه کنید که زردک یا هویج باید بیشتر از عدس باشد.
بعد نمک و ادویه‌ها را افزوده و در انتهای پخت، مواد را با گوشت‌کوب لِه میکنیم طوری که همه مواد با هم مخلوط شود. این غذا خیلی آب دار نیست.
بعد از کوبیدن، به مدت ۳ یا ۵ دقیقه روی گاز با شعله کم حرارت ببیند، بعد غذا آماده است. این غذا با نان خورده میشود، مثل املت و به خاطر سیر و هویج و عدس خیلی مقویست. قدیمی‌ها کمی قورمه هم داخل این غذا می‌ریختند. اصل این غذا با هویج محلی یا همان زردک پخته میشه.
نوش جان
با سپاس از خانم سهیلا کیان (اهل روستای گته‌دِه طالقان) و کانال طالقانی‌ها
طبخ غذاهای محلی قدیمی، راهی خوشمزه و موثر در حفظ فرهنگ و میراث نیاکانمان است.
طنز
نکته: ماچه خرُش سیفید باشه، سیاخِری زور برا سیاسُلفه خوبه!!
اینانه دمینگنیم اسپند دود کُنی میان، تِشی سَر با حرارت 40 درجه فارنهایت، اِندی میداریم تا پَل بیا و تَشاگیره.
نکته دو: پَل بیا یعنی به نقطه جوش بَرسیَن.
بَعد یه پوف مینیم اتاقی میان دوره می‌گردانیم. یالانِ می‌گوییم تا خوب نَفَس بَکشُن بَشوئه ناقِشانی میان.
جان دیجانِ کرونا، آقاشی قبرِه می‌خنده اگر جُرحَت کنه نُطُق بَزنه...!
برگرفته از پُستی به قلم آقای مسلم گرشاسبی، (روستای کَش) منتشر شده در کانال طالقانی‌ها
طراحی پوستر: گروه تولید محتوای درجی
این نان خوشمزه از جمله نانهای سنتی البرزی است که قدمتی طولانی دارد. در گذشته زنهای روستایی نانهای خود را داخل تنور و با هیزم می پختند و از نان زینجیفیلی برای پذیرایی در شبهای عید، مراسمات خاص و یا در عروسی استفاده می کردند.
برای تهیه این نان احتیاج داریم به:
▫️ آرد شیرینی پزی، سه لیوان سر صاف
▫️ شیر، یک لیوان
▫️ شکر برای خمیر مایه، دوقاشق غذاخوری
▫️ شکر برای داخل خمیر، چهار تا پنج قاشق غذاخوری
▫️ کره، پنجاه گرم
▫️ نمک یک قاشق چای خوری
▫️ زنجبیل یک قاشق مرباخوری
▫️ بیکینگ پودر یک قاشق چای خوری
▫️ خمیر مایه یک قاشق غذاخوری
▫️ یک عدد زرده تخم مرغ با کمی زعفران برای مالیدن روی نان
طرز تهیه:
ابتدا شیر و کره و دو قاشق غذا خوری شکر را روی حرارت قرار می دهیم تا کره آب شود. دقت کنید که نباید شیر بجوشه و فقط در حد گرم شدن و اب شدن کره کافیه. کمی که مایع ولرم شد، خمیر مایه را اضافه می کنیم و با چنگال هم میزنیم تا کمی مخلوط بشه.
سپس درب ظرف را می گذاریم حدود ده دقیقه تا مایع خمیر عمل بیاد. بعد از اینکه مایع خمیر پف کرد، آن را به آرد و نمک و زنجبیل و پنج قاشق شکر که از قبل با هم مخلوط کردیم اضافه میکنیم و اول با قاشق مخلوط میکنیم. بعد با دست شروع میکنیم به ورز دادن. اگر احساس کردید که خمیر چسبنده است مطمئن باشید که با ورز دادن بیشتر، برطرف خواهد شد. پس آرد زیادی اضافه نکنید و کامل حدود ده دقیقه با انتهای کف دست روی تخته کار خمیر را ورز بدهید تا کاملا لطیف شود.
سپس خمیر را جمع کرده و داخل ظرفی که روغن مالیدیم قرار میدیم و روی آن سلفون میکیشیم تا استراحت کند.
حدود یک ساعت تا یک ساعت و نیم لازمست تا خمیر کاملا پف کرده و آماده شود. بعد از این زمان، پف خمیر را گرفته و دوباره ورز میدیم و داخل سینی یک کاغذ روغنی قرار میدیم و نون ها رو چانه گرفته و بعد روی سینی پهن میکنیم.
با این مقدار مواد، چهار عدد نان بزرگ و اگر چونه ها را کوچیک بگیرید، هشت قرص نان درست میشود.
بعد از پهن کردن چونه ها با یک ماسوره یا ته لیوان پافیلی که طرح گل دارد، روی نان ها طرح میندازیم و میزاریم حدود یک ربع دوباره استراحت کند.
سپس بعد برای رومال نان، یک عدد زرده تخم مرغ و یک قاشق شیر و کمی روغن و زعفران را مخلوط و با قلم موی مخصوص روی نانها میزنیم.
در آخر کار سینی را داخل فر از قبل گرم شده به مدت ده دقیقه با حرارت صد و هشتاد درجه قرار میدهیم.
کف نان ها که کمی پخت و روی آن یه کم رنگ انداخت، گریل (شعله بالای فر) را روشن میکنیم تا روی نان ها طلایی شود.
نکته مهم: حتما داخل فر یک کاسه (فلزی) آب قرار بدهید و قبل از اینکه نان رو داخل فر و در طبقه وسط بگذارید، روی سینی طبقه پایین فر، نصف لیوان آب بریزید بعد در فر رو ببندید.
این کار برای آن است که داخل فر بخار آب جمع شود و نان بهتر عمل بیاید و خشک و سفت نشود.
آشپز و عکاس هنرمند: سرکار خانم ملک محمدی
کوه برای مردمان ساکن دامنه‌های البرز، نمادِ استقامت، برکت و سنگ صبوری است. بهاران که دامن سبز کوه پر از سبزی‌های صحرایی، برکت خود را به روستاییان عرضه می‌دارد، زنان و مردان دسته جمعی، برای بهره بردن از این سخاوت کوه و یافتن روزی به آن می‌روند.
اما گاهی هم کوه رفتن، بهانه‌ایست برای فرار از غمها... و یافتن سنگ صبوری چون کوه، برای درد دل و کاستن از دردی که هیچ درمانش نیست.
حکایت تره چینی دخترکی خسته از غمِ روزگار و جفایِ یار، به زیبایی در شعر زیر آمده است.
دخترک با دلدارِ بی‌وفای خود که همسری غیر او برگزیده، این چنین نجوا می‌کند:
مینی پِی تو راه نیا دَرُوم میشُم شورُک چینی تو بَشو اُِوتو بُدار، مُنَِک میشُم شورُک چینی
خسته از مردمی گَپ گَپ میون این همه کار تو خودتی یارُ و بُدار، مُِنَک میشُم شورُک چینی
یاد اون واشِ باری که آدُمی جان در میشو تو خودتی مالُ بُدار، مُِنَک میشُم شورُک چینی
مایی دارانی سَرُک کِشگیریدان لانه مینُن خودتی دارِ بُدار، مُِنَک میشُم شورُک چینی
باغانی گَل شیلانُک داران که بار بیوردینه وَلگَنش رو تو بُدار، مُنَِک میشُم شورُک چینی
زرُچی لانه رِ بِین، مرغانشی سَر نُشتیه خودتی کُِرگُ بُدار، مُِنَک میشُم شورُک چینی
مایی وَلگان همه رو خاکِ سیا سَرآشیه خودتی جُوو ر بُدار، مُِنَک میشُم شورُک چینی
شعر را با صدای محمد حبیبی دریافت و گوش کنید کلیک
عکس اول از: آقای جواد عباسی عکس دوم از: خانم پروانه پلای
با تشکر از کانال طالقانی‌ها بابت انتشار شعر
سعدی جان بگوتیه:
اگه مُن تی یِی عشقی واستان، تور دیوانه گِردیَم، منی عیبِه شماتت ناکُن
چارده شویی ماه، هلال دی می‌گَرده، طُلا بی عیب نمیبو و گل دی بی خار نی
آها عزیزجان
این قشنگه بهار ما دی بی عیب نی، اما تو فقط قشنگیانشه اعتنا کن
اصل شعر:
گر دلم در عشق تو دیوانه شد، عیبش مکن بدر، بی نقصان و زر، بی عیب و گل، بی خار نیست
عکس از: داریوش ابراهیمی
ننه میگوت: بَبِه جان! روزی راه، ایزار ناشتایی دِ شروع میبو.
علی الطلوع که پایستی و ناشتایی باخوری، روزُت چایی‌ای جور گرم، مربایی جور شیرین و تازه نانی جور پر برکت میگرده.
آها عزیز جان، برکت روزی از برکت سفره و ایزار هسته.
#سفره_و_روزیتان_پر_برکت
تازه نان این عکس، کار دست پنجه ی بانو سیده کبری میرقادری هست که دخترشان خانم سیده فاطمه میرنورالهی ارسال کردند.
