خوشبختی یعنی طالقانی گپ بزی یَن

احساس خوشبختی گاه در یک کلام و گویش محلی میتانه پیدا گرده و مُن به این نکنه برسیمه.
فکر مینُم وقتی مُن طالقانی گپ میزنم، به دیارم، عزیزانم و همشهریانم نزدیک تر میبُم.
و این نزدیکتری، یعنی آدُم تنها نی.

دلنوشته: مریم (مینو) تاجدینی

عکسنوشته:

شمایی ده دی اچینه منظره ناب و چشم نواز داره؟ 

دوستی میگوت، این جوی-راه باغی، اکثر طالقانی دهانی میان دره. گویی خدا بهشتشه طالقانی میان تکثیر کُردیه.

طالقان، عشق منی بی مقدمه

طالقانکم عشق منی بی مقدمه
امروز هوا خونیکه و خیلی سردمه

باران و ورف دنی فقط سردی خشن
آدم تمام میبو ایچین مجسمه

خیلی دلم هواتو کردی طالقان
هر چی ز دلتنگیم تویی ون بوگوم بازم کمه

فردا اگه بشا یه سر تویی سو میام
آخر هفته اینجه مینی ون جهنمه

بس کو خوجیره قشنگه ده های تو
وصف بهشت دی برایت بدان کمه

شعر از بانو سحر سیدعلیخانی
عکس از مهدی صمیمی

سکیناک (کفشدوزُک)

در ادامه بحث حشرات میرسیم به یه حشره مفید، قشنگ و مورد احترام در طالقان به اسم کفش دوزُک

البت در طالقان، اینه اسمهای دیگه ای داره: سکیناک، اوخولی مَماک، زن بروک، پیر ماما و پینه دوز.

کفشدوزُکها، انواع مختلفی دارُن که در شکل و رِنگ و تعداد خالهایشان متفاوته، از رنگ قُرمُز و زرد و نارنجی و قهوه ای و سیاه و دارُن تا سفید، تعداد خالهایشان دی کم و زیاد میبو. اما کفشدوزُکی کو طالقان دره 7 تا سیاه خال داره (هر طرفُش سه خال و نیم) و رنگُش دی قُرمُز یا زرد هسته. سینه سیاه با دو علامت سفید در پهلو و کَلُه اش دی کیچیک و سیاهه. بالانُش قَییمه و وقتی میخوا پرآگیره، آنانو باز مینه.

برخلاف دیگر حشرات، که طالقانیان تا میدیَن، دمپایی همراه شَتَرَق، میکوتُن اونه ای سر، اما این سکیناک، محترم بَه. نازُش هامیدان و میَشتن پراگیره و بشوئه خودشی به. آنقدر اوره دوست داشتُن که یه مذهبی اُسم دی روش بندان. شاید شما دی بارها خودتان دیده باشین کو مثل خرده نان، او رِه زیمینی سر و دست و پایی میان دِ ومیگیتُن و مینگیَن یه گوشه. آنقدر اویی سر، غیرت داشتُن کو فکر میکوُردی خوآرشانه. ایسه چُو بَه اوره احترام میکُردُن دلایل متعددی داره.

یکی اینکه این حشره، سمی هسته، به این وَهانه کو محترمه، از اویی کشتن جلوگیری میکُردُن تا مسمومیتی پیش نیا.

دوم اینکه اینه یه حشره خیلی خیلی مفیده، کشاورزیی بَه. چون آفات و شَتان و قارچانو میخوره و یه جور مبارزه بیولوژیک با آفات محسوب میبو و طالقانی رعیتانِ کمک مینه. خودُش دی طفلک، هیچ آزاری به محصولات نمیرسانه چون گوشتخواره نه گیاه خوار.

سوم اینکه باورهای مذهبی و خرافات دی در این احترام وجود داره، یکیش مربوط میبو به مقدس بودن عدد هفت (تعداد خالها) و یکی دی اسمُش (سکیناک) که اسمی محبوب و مذهبی هسته.

خارجیان دی اوره لیدی صدا مینُن (Ladybird) اینه خودُش یه قشنگه داستان داره، در قرون وسطی، اروپاییانی مُزرعان، یه آفت دَکَت که همه محصولاتشانه نابود میکُرد. اوشان دی نمی تانستن آفته نابود کنُن، تنها کاری که از دستشان برآمه این بَه کو به درگاه خدا دعا کُردُن. بعد دی یه عالمه سکیناک بیامی مزرعانی میان و آفتانه باخُورد و ریشه کن کُرد. مردم دی بگوتُن این کفشدوزکان، از طرف مریم مقدس بیامیَن و اونانه "سوسکهای مریم مقدس" صدا کُردُن و این اُسم دَکَت اوشانی سر.

قدیمانی وَچان، با سکیناک بازی می کُردُن. اینطور کو میندان دَسه شانی سر، میگوتُن: سکیناک سکیناک پربَکَش پربَکَش، آنقدر میگوتُن تاپر بَکشه.

مایی محله، یه بلال زیمین داشت، وچانی همرا میشی یِیم، بلالانی میان دَ 2000 تاشَ مِی تیم، دمیکُردیم 5 کیلو حلبی میان، بعد میبردیم یه جای مناسب، همه رَ دانه دانه پَر هامیدایم، خیلی تفریح خوبی بَه.

همچنین این حشره یه جورایی سونوگراف قدیمیان دی بَه. اگر زُنى، آبستن بَه، این اخولى مماک رِ میگیتُن هامینان دستشانى سر و میگوتن: پسر یا دُتر، اگر پرواز میکُرد، پسر بَه، اگر میماند دُتر میزاست. به این ترتیب جنسیت وَچه مشخص میگردی که خیلی وقتان دی درست نَبه.

با سپاس از گروه تولید محتوای درجی
کپی برداری از این متن تنها با ذکر منبع آن (کانال تلگرام/وبلاگ درجی) مجاز است.

این متن ارزشمند با صدای خانم قادری تقدیم به شما (دریافت کنید)

حشرات موذی: قسمت سوم: کنه، چمُک، اسبُج (رشک)، گرها، مگسَک

 

کنه، چمُک، اسبُج (رشک)، گرها، مگسَک

مگسک: یه نوع مگسه که تو هوا تخمش رو میپاشه و معمولاً جای مرطوب و تاریک مث آدُمی دهن. پدر در میاره بیصحاب و داروش شربت آویشنه. یا قدیم که چوپانان سیگار هامیدان، میگوتُن سیگار دود درمانشه. سیگارشان دی زر، مُن دی سرفه داشتم، دبیَم خفه گردم. کوه ده درشیم. یا میگوتُن نوشابه ره ناغافلی هُورد کَش، گاز دُماغت دِ بَزنه میدان، ایسه بجای مگسک، آدُم خودُش ناکار میگردی.
کنه ریز مالی (گوسفند و بز) جان دَره، چمُک سیاه مالی (گو، گوساله، الاغ و کلاً درشته مال) جان دره. اُسبج دی از رشک (تخم شپش) به وجود میا به عبارتی اُسبُج همان شپش هسته، رشک هم اویی تخمُ میگوتُن.
کنه یه حشره هسته، چمُک دی یه حشره دیگه هسته و قیافش فرق داره. چَمک مالانی میان دره. چمُک بال داره، کنه بی باله .چمک بیشتر گو و اسبی جان دره، چمکی که بال داره ره سگه چمک دی میگوتن.

گُرها دی داریم که خون میخوره باد مینه. پوست نازکی داره. چمک بیشتر دنبه اى بیخ دره. گُرها خیلی ریزه، قدیمی خانانی میان دَبه.
چمک گُویی جان دَبه، پر دی میزنه. کک دی اگر طویله رِ تمیز نمی کردُن، دِمیکت بستر خر قاطری جان دبه.
مُوج دی دَبه. قدیم مالانی پشمه با گرخلوق یا قرخولوق میزیَن، اینانی پشمی میان، اندی چمک دبی که نگو. این مالانی پشم دی اندی دگت بین، اوشانه میبردن روخانه ای لو، یکی یکی مینگتان اویی میان، تا پشمش نرم دکفه. چمکانش دی درشو یا کمترگرده. این چمکان مالی صاحابه درمیاردُن کلی لاغرشان میکُرد. چمک و کنه دواردی دَم میامه، نصف میگردی. ولی تمان نمیگردین کو. گته مالانی کین دم دی همیشه مُج دَبه کو پرواز میکُرد
این خانواده انگل چندتا ویژگی داشت. یکی اینکه بدنشان تخت بَه تا حیوان نتانه اون بکنه. دوم اینکه میتانستن چند سال خاکی میان دَباشن، گشنه و تشنه تا یه حیوانی گیر اُورون اورِه بچسبن. سوم اینکه سرنگون با حواسش میتانه خونگرمِ حیوانِ از فاصله زیادی پیدا کنه و خودش به او برسانه.
همین حیوان به این کوچکی میتانه یه گله ره تا سی درصد ضرر بزنه، بیصحاب علاج دی نداره، چون پشمی بُن دره هیچ کارش نمیشاست کُرد.
چمک بیشترین ضرر رو برای وَره ها داره و حسابی جانشون رو میگیره. هرکدام یه دوره ای، مالُ حمله مینُن. چمک ها معمولاً وقتی از باخوردن خون سیر گردیَن، از حیوان جدا میبُن. معمولاَ بهار که بارندگی کم هسته اینا زیاد میشن و ماسه ای میان زندگی مینُن و یا جاهایی که گوسفند شبا میخوسه یعنی گهره، اونجه کو گوسفند میخُسه کو واویلا هسته.

البت آنانی کو زیاد مالی وَر دبین، اوشانه اندی بزیَه دی خیلی اذیت نمینه، فقط نباید بیاری شان خانه کو دودمانتُ به باد هامیدی یَن.
اُسبج دی ازآلودگی خاک و خُل میا. قدیمی وچان اندی این خاک کوپاآنی سر، سر همدیگرا میخازیین، این خاک و آلودگی مینیشت اوشانی بدن مخصوصاً کله شانی میان. اسبج اوجه تولید میگردی، بیصحابان انگارخط تولید داشتن، سریع زیاد میکُردن. آنوقت نَنانی کار در میومی، همیشک 
وچای کله ره میندان پاشانی سر و شروع میکُردُن این چغره موآنی دُله، اسبجی دمال. اوره دی میگیتُن به طرز ماهرانه ای میکُشتن. بقولی میجوریَن. این کل ناخونی همراه فشار میدان، تلق صدا میکُرد و اینگونه بود که اسبج توسط مادران غیور طالقان نیمه منقرض گردی.
اون قدیمان که اسبج و رشک زیاد بَه، برای ازبین ببردنش دو تا راه داشت. یا با یه گردی به بنام اسبج دوا یا لباسانُ دم می کردُن. یعنی جوش اویی میان تندوری سَر جوش میدان تا از بین بُوشوئه.
با سپاس از گروه تولید محتوای درجی
کپی برداری از این متن تنها با ذکر منبع آن (کانال تلگرام درجی TaleghaniDarji) مجاز است.

 

این متن ارزشمند با صدای پوریا فرامرزی تقدیم به شما (دریافت کنید)

حشرات موذی: قسمت اول: لَل و ساس

حشرات موذی: قسمت اول

لَل و ساس

قدیمان که پیف پاف و حشره کش دَنِبه که اصولاً چیز خوبی دی نی و هزارتا بیماری هم میاره، طالقانیان برای ایمن ماندن از دست پشه و حشرات موذی، سُر یا گمره دود میکردُن که خیلی موثر بَه و موذیانه فراری میدا. ایسه امرو میخوایم از تعدادی از این حشرات گپ بزنیم که چه شکلی هستند و چه نامهایی در طالقان دارند.

لَل: پشه ای شبیه سنجاقک و هلی کوپتره، رنگش سیاهه، دوتا بال داره و پاهانشُ موقع نشستن، روی بدنش جمع مینه. شوکی دور لامپا و چراغ جمع میگَرده و به طور گله ای حرکت مینه و همان پشه ی سالک هسته. دست و پاهانش دراز و بلنده. آدُمُ نیش میزنه و بیصحاب یه جور میکال دمیکُرد که مَقَرِش تا یک ماه کُلاشِش میکُرد. وچکان طالقانی یادُشانه، تابستانان که شو پشه بند میزیَن، وقتی لَل با یه تیتالی که تاکنون ناشناخته مانده، میومی پشه بندی میان، گَت تران، چنان پشه بند دِ دَر میشیَن، میداری که اف 16 بیامیه. ترسناکه خداییش. عین هلیکوپتر. آدمم فکر مینه پیامیخسه.

برای نابودی این گله لل، یک ترفند طالقانی موجوده که شما ره یاد هامیدیم. یک تشت یا سینی براق بردارین، میانش کمی او بریزین و بَبُرین سمت لامپ ...  میگرده طالقانی َسد کو لَلان دُلُش غرق میبُن.
در تابُستان، مردم طالقان که براى درو گندم میشیَن، تا زمانى که باد در نیامه، لل و پشه خیلی اذیتشان میکُرد و اوشان دی دیمشانُ نفت میزدند که در امان باشند. این دی تدبیر و ترفند دوم.
یه ضرب المثل دی داریم درباره لَل که قدیمی آدُمان وقتی میخواستُن درباره چیزی بی تفاوتی و بی خیالیشانَ نُشان هادیَن میگوتُن: غم بر دلِ سُ (سه) کَس،     لَل، پشه، کورِ مگس

ساس: از کَک گَت تره و خون آشام هسته، لک و لایی میان یا چوُآنی لا ما لانه مینه، این بیصحابان تکاوری عمل مینُن. شوکی که میخوسی از لانشان درمیان و دمیکوئُن تی یی جان، اینی که میگوم با چشم خود بِدیَم مایی قدیمی خانه تیرانی میان دِبیَن.
ساس، بوی خیلی بدی میدا و قدیم بخاطر این که از خانه دورش کنن، یه علفی دَبه به نام ساسه واش، که آن واش دی خودُش بدِ بو میدا، از آن استفاده میکردُن.
با سپاس از گروه تولید محتوای درجی
سپاس ویژه از آقای فرشید فلاحی برای خوندن متن با صدای گرمشون

کپی برداری از این متن تنها با ذکر منبع آن (کانال تلگرام درجی TaleghaniDarji) مجاز است.

این متن ارزشمند با صدای فرشید فلاحی تقدیم به شما (دریافت کنید)

طالقانی قدیمی وازیان

پول وازی
لیس پس لیس
جوز وازی
قاب وازی
قیش وازی
خرپشت وازی
هلنگه وازی
تیله وازی
تو وازی(تاب وازی)
سنگکی رورو وردار برو
گردون وازی
هفت سنگ
الک دولک
گل یا پوچ
وسطی
طناف کشی
دوز وازی
یه قل دو قل(هپوش وازی)
کلاه هو هو
سود بخوردون
ورف گوله وازی
چشم دارک
تخم مرغ وازی
جیزق وازی
لتار وازی
بام بپرستن
زو بکشین

درجی : برای احیای زبان و فرهنگ طالقان, [۰۶.۱۲.۱۵ ۲۱:۰۷]

 

این متن با صدای ولی فرامرزی تقدیم به شما (دریافت کنید)

دریافت فایل صوتی با فرمت mp3

 

همایونی کوه بِشیَن

همایون سوداگری دی کوه بشی یه...

درجی : برای احیای زبان و فرهنگ طالقان, [۳۰.۱۱.۱۵ ۲۲:۳۹]

این خاطره با صدای همایون سوداگری تقدیم به شما دریافت کنید

داستان مایی کوه بِشیَن

پپسی یی همرا کوه دِ جَر شی یَن

فایل صوتی این متن، با صدای آقای فرشید فلاحی تقدیمتان

دریافت کنید

طالقانی جَک و جانواران

کرگ: مرغ                     گو: گاو                   کولی: بزغاله

وَره: بره گوسفند             میش: گوسفند ماده

کَل: بز اخته نشده           ورزو: گاو نر برا شخم زدن

مارچکول: مارمولک           تشی: خارپشت

چَپُش: بز دوساله            کشکروت، کشکریک: کلاغ زاغی
گورگودال: عقاب              گل خور و کپیش: آبدزدک

قرماچغول: سوسمار         بید: بید
زنگو: زنبور سیاه بزرگ با بال بنفش رنگ
گُشک: زنبور وحشی زرد رنگ
چمچه گلینک: بچه غورباقه دم دار
سیسوروت یا سیا سوروت: جیرجیرک
زَرُچ: کبک                     اوراز: جیرجیرک

رقصندک: آخوندک           گومگس: مگس بسیار بزرگ خونخوار
شال: شغال                 قُلاچ: کلاغ، غراب
سیاگوش: گربه وحشی
دال: لاشخور

خَرتُسنی: سوسک سیاه
توسک
کله: کهار بز نر
تلیسه: گاو ماده ی تا بحال نزاییده
سبزقبا: پرنده با بالهای رنگی
وش: بز نر بالغ اخته نشده در سن جفت گیری

کوکرگ: مرغ کوهی با پرواز کوتاه
کلاه کفن
کارتن: عنکبوت بزرک بت پاهای باریک و کشیده
لَل: پشه ی بسیار بزرگ
غُراب: کلاغ
اوسیکا: یه پرنده که بیشتر روی آب رودخانه یا جو می پره

فایل صوتی این متن، با صدای آقای پدرام سوداگری تقدیم به شما

دریافت کنید