گردو (طالقانی جوز)
📌 از دار تا بار: گردو (طالقانی جوز)
یکی از محصولات طالقان، جوز یا همان گردو هسته. در این باره مطلب فراوانه مثلاً موضوع دارهای شریکی، تقسیم جوز (سهم مزرع بان، سهم جوز جیر کن، سهم افراد شریک، سهم صاحب زمین)
دارهای شریکی در طالقان فراوانه. مثلاً مای مغازه یه جوز دار دره 40 تا شریک داره. این شراکت بیشتر به خاطر ارث بردن ایجاد میشه.
از قدیم میگوتن جوز برای یالداره آدومانه، یعنی هرکی یال ویشتر داره، یالانش میشن مردمی جوزانه جیر مینن یا وقت جوز جیرکنی داری بُن د جوزانه جمع مینن و ولوزه میشُن، اینی واستان از همه ویشتر جوز گیرشان میا.
گاهی ولوزه بشین، درآمدش ویشتر از خود کشت و کار به. ولوزه فقط برای جوز نی و هر میوه ای را میشا بعد اینکه صاب درخت آنه ر بچی و اعلام کورد که دیه باقیمانده محصول ر کاری نوداره، بقیه میتانن بشن ولوزه کنن و آن میوه دی حلاله.
🔸 نامهای مختلف گردو در طالقان:
گردو، گردکان، جوز، آغوز
🔸 اصطلاح وِلُوزه:
مثلاَ ما دارمانی جوزه جیر مینیم، بعد خلاصه هر کاری کنی یه خورده جوز داری سر میمانه نمیتانی همش جیر کنی، هر کاری کنی میمانه چند تایی.
بعد یکی غیر از صاحب درخت میشو اوناییی که داری سر بمانده رو جیر مینه برا خودش. به این کار میگن ولووزه.
البته در روستاهای مختلف، اصطلاحات دیگری به همین معنا دَره، مثل: پَس چین. پساچین. پس برون (عاشق زُبان طالقانیم واسه همین وسعت دامنه لغاتش)
🔸 اصطلاح ملکیت:
گاهی در یک زمینی که متعلق به یک نفره، یکی دیگه درختی داره. یعنی درخت مال یکی دیگه، در زمین یک نفر دیگه. این اتفاق بیشتر زمانی میوفته که طرف درختی رو ارث می بره ولی زمینش رو ارث نمی بره. مثلاً مثل قانون مِلک اورازان که به دختر و زن، مِلک (زمین) ارث نمی رسه ولی خونه (چهاردیواری هوایی) و دار و درخت ارث می رسه.
این مسئله شریک بودن درخت در زمین کسی دیگر، توی روستاهای دیگه هم هست. گاهی قدیمیها اعتقاد داشتند دست اشخاصی خوبه، اونا رو می آوردند توی زمینشون درخت بکارند. منتها اونا می گفتن شریک باشیم.
گاهی هم اینجوریه که زمان قدیم یه سری زمیناشون رو اجاره میدان به رعیت که توش کشاورزی کنه. نخود عدس لوبیا و جو گندم بکاره. معمولاً حق درخت کاشتن نداشتن فقط باید کشاورزی میکردند. ولی کشاورزا به جای کاشت نخود و لوبیا و این چیزا اومدن درخت کاشتن بدون اجازه صاحب زمین، حالا درخت مالِ کشاورزه، زمینم که مال صاحبش. در اصل میگن ارباب رعیتی، بعد حالا چون درخت کاشته کشاورز، تو زمین طرف، نصف محصول درختایی که کاشته میشه برای صاحب زمینه نصفش میشه برا خودش. از اون نصف درختی که شده برا خودش بازم باید نصف محصولش رو بده به صاحب زمین به عنوان ملکیت! خلاصه که خیلی پیچیده است.
🔸 اجرت (دستمزد) جوز جیرکُن:
بسته به میزان محصول داره و سال به سال فرق مینه. مثلاً امسال تو اورازان سهم جوز جیر کن دو بر یک بود، دو تا صاحب درخت یه دونه جوز جیر کن.
جدیداَ اینجوری شده، قدیما چهار به یک و حتی پنج به یک بود. به هر حال بستگی به بارِ درخت داره. چون بار درخت کم بوده اینجوری شده، اگه زیاد باشه همون چهار به یک یا سه به یک.
در دیگر روستاها حتی تا نصف نصف هم بوده. اگه دار خیلی گته باشه و خطرناک، نصف مینُن شایدم ویشتر هاگیرن.
از محصول جوزدار، مزرع بان هم سهم می بره (کسی که آبیاری و مراقبت می کنه از درخت)
در برخی روستاها، خودشون آبیاری و نگهداری می کنند، یا پول میدند به کسی که براشون آبیاری کنه، در برخی روستاها هم برای مزارع یه نفر انتخاب می کنند که از علف و میوه سهم می بره. جوب پاک کردن و بند آب بستن و آبیاری با مزرع بان هست که به صورت عمومی برای یک مزرعه بزرگ کار میکنه.
مثلاً کل گردوی جمع شده چهار بر یک برا مزرع بان، بعد از اون چهار تای مونده برا صاحب درخت سهم پایین کننده گردو هم کم میشه.
البته الان دارصحابانیب خیلی خوب گردی، چون ۱۰۰تومن هامیدین یه افغانی میشو داری سر، همه رَجیر مینه
🔸 باورها درخصوص جوزدار:
بعضیها جوز دار رو نحس میدانن. شاید به این علت که چیدن محصولش سخته و خطرات جانی در پی داره. خیلیها در قدیم و جدید، بر سر همین جوز جیر کردن، جان خود را از دست داده اند.
یه باور دیگه اینکه میگن زیر درخت گردو نباید خوابید.
🔸 مصارف گوناگون گردو:
در پخت برخی نانها به کار می رود. مثل نان گردویی و نانهایی که وسط آنها مغز گردو مینگنن.
برای برخی خوراکها و غذاها مثل: خورشت فسنجان (جوز خورشت)، کَله جوش و آش ترش
بهترین خوراکی نان و پنیر و گردو
به عنوان شب چرز، تازه تازه خوردن یا خشک شده با توت وکشمش
برای گردو بازی
گاهی در قدیم، وسیله مبادله و تجارت بوده، مثل پول. من حتی یادمه قدیمان طالقانی دسفروشان به جای پول، جوز میگیتُن.
🔸 کدام حیوانات گردو می خورند؟
کلاغ، موش، خوک
خلاصه اینکه خواص گردو فراوان است. از این محصول خوشمزه و پرخاصیت طالقان استفاده کنید و سالم و شاد باشید.
با سپاس ویژه از آقایان فرشید فلاحی، سیدمصطفی افتخاری، سید مسعود محمدی نژاد و خانم سیده مریم قادری
تهیه شده در گروه تولید محتوای درجی
این متن ارزشمند، با صدای آقای فرشید فلاحی تقدیمتان
